Παρθενώνας. Ανατολική ζωφόρος. Λίθος 6 (VI)

Παραχώρηση φωτογραφίας

Αριθμός αντικειμένου

Ακρ. 856

Δημιουργός

Εργαστήριο του Φειδία

Είδος

Αρχιτεκτονικό γλυπτό

Εποχή

Κλασική εποχή

Χρονολόγηση

442-438 π.Χ.

Διαστάσεις

1,01 x 4,17 x 0,48 μ.
Αριστερό τμήμα λίθου: 1,01 x 1,31 x 0,48 μ.
Θραύσμα με τα κάτω άκρα και ένδυμα Άρτεμης: 0,355 x 0,31 x 0,105 μ.
Θραύσμα ενδύματος Άρτεμης: 0,18 x 0,1 x 0,09 μ.
Θραύσμα χεριού της Αφροδίτης με ένδυμα: 0,28 x 0,19 x 0,09 μ.
Θραύσμα με ένδυμα της Αφροδίτης και κάθισμα: 0,33 x 0,29 μ.
Θραύσμα από το κεφάλι της Αφροδίτης: 0,1 x 0,15 x 0,05 μ.
Θραύσμα ενδύματος Αφροδίτης: 0,11 x 0,1 x 0,04 μ.
Πάνω δεξιά γωνία του λίθου με τμήμα κεφαλιού τελετάρχη: 0,14 x 0,52 x 0,155 μ.
Θραύσμα με το πόδι του τελετάρχη: 0,12 x 0,13 x 0,05 μ.

Υλικό

Μάρμαρο Πεντέλης

Θέση

Αίθουσα Παρθενώνα

Πρόκειται για το αριστερό τμήμα του λίθου VI, το οποίο συμπληρώνεται με το γύψινο αντίγραφο του δεξιού, που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Στο αντίγραφο είναι προσαρμοσμένα ορισμένα αυθεντικά θραύσματα, μεταξύ των οποίων και αυτό με τα πόδια της Άρτεμης, που επιστράφηκε από το Μουσείο A. Salinas του Παλέρμο της Σικελίας και τοποθετήθηκε οριστικά στη θέση του τον Ιούνιο του 2022. Ο τεμαχισμός του δεξιού τμήματος του λίθου, πιθανόν οφείλεται στην προσπάθεια του Thomas Bruce, λόρδου του Elgin, να διευκολύνει τη μεταφορά του στο Λονδίνο.

Στο αριστερό τμήμα του λίθου, τέσσερις θεοί καθισμένοι αναπαυτικά σε δίφρους (σκαμνιά), συνομιλούν με την πλάτη γυρισμένη στην κεντρική σκηνή παράδοσης του παναθηναϊκού πέπλου, που εικονίζεται στον λίθο V (Ακρ. 855). Πρώτος είναι ο Ποσειδώνας και ακολουθούν ο Απόλλωνας, η αδελφή του Άρτεμη και η Αφροδίτη. Στα γόνατα της τελευταίας ακουμπά ένας μικρός Έρωτας, που κρατά σκιάδιο (μικρή ομπρέλα), για να προστατεύσει την ντελικάτη επιδερμίδα της θεάς από τον ήλιο. Η μορφή του Έρωτα δεν σώζεται, είναι όμως γνωστή από το γύψινο αντίγραφο του λίθου VI, που κατασκευάστηκε το 1787 για λογαριασμό του Auguste de Choiseul-Gouffier.

Στο δεξί τμήμα εικονίζονται τέσσερις ανδρικές μορφές που συνήθως αναγνωρίζονται ως Επώνυμοι Ήρωες των αθηναϊκών φυλών: ένας νέος και τρεις μεγαλύτεροι, γενειοφόροι, που στηρίζονται σε βακτηρία (ξύλινο ραβδί). Οι δύο επόμενοι άνδρες, με τα ιμάτιά τους περασμένα στη μέση, ερμηνεύονται ως επόπτες, που υποδέχονται και κατευθύνουν την πομπή των γυναικών της γιορτής των Παναθηναίων, η οποία πλησιάζει από τα δεξιά (Ακρ. 1258).

Η ζωφόρος της ανατολικής πλευράς του Παρθενώνα εικονίζει την άφιξη στην Ακρόπολη της πομπής που σχημάτιζε ο αθηναϊκός λαός στη γιορτή των Παναθηναίων, προς τιμή της πολιούχου θεάς Αθηνάς. Προορισμός της πομπής ήταν ο ναός της Αθηνάς Πολιάδας και σκοπός της η μεταφορά του παναθηναϊκού πέπλου για το πανάρχαιο ξόανο της θεάς και η τέλεση μεγάλης θυσίας ζώων στον Μεγάλο Βωμό έξω από τον ναό.

Από τις δύο πλευρές της ανατολικής ζωφόρου φτάνουν ομάδες γυναικών με ιερά σκεύη, τις οποίες υποδέχονται επόπτες. Στο κέντρο, πάνω από την είσοδο του ναού, εκτυλίσσεται η σκηνή της παράδοσης του παναθηναϊκού πέπλου, παρουσία των θεών του Ολύμπου, που αποδίδονται σε μεγαλύτερη κλίμακα από τους θνητούς. Οι θεοί πλαισιώνονται από δέκα ανδρικές μορφές, πιθανώς τους Επώνυμους Ήρωες της Αττικής, μυθικούς γενάρχες των αθηναϊκών φυλών.

Η ανατολική ζωφόρος σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση, καθώς η ανατίναξη του Παρθενώνα από τους Βενετούς του στρατηγού Francesco Morosini το 1687 δεν έπληξε ιδιαίτερα την πλευρά αυτή του ναού. Για την κατανόηση ορισμένων τμημάτων που λείπουν, βοηθητικά είναι τα σχέδια που αποδίδονται στον ζωγράφο Jacques Carrey, ο οποίος επισκέφτηκε την Ακρόπολη το 1674, δεκατρία μόλις χρόνια πριν τον βομβαρδισμό του Morosini.

Το μήκος της ανατολικής ζωφόρου είναι 21,18 μ. Αποτελείται από οκτώ λίθους, αν και τις περισσότερες φορές αναφέρονται ως εννέα, καθώς ένας από αυτούς αρχικά είχε εκληφθεί ως δύο ξεχωριστοί (λίθοι VII και VIII). Σήμερα ο ονομαζόμενος λίθος VII βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι, ενώ οι υπόλοιποι είναι μοιρασμένοι ανάμεσα στο Μουσείο της Ακρόπολης και το Βρετανικό Μουσείο, στο οποίο κατέληξαν μετά την απόσπασή τους από τον Thomas Bruce, λόρδο του Elgin, το 1801-1804, όταν η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή. Προκειμένου να καταστεί δυνατή η μεταφορά τους, τα συνεργεία του λόρδου του Elgin αφαίρεσαν με πριόνι ή λοστούς μόνο την εξωτερική όψη με τις ανάγλυφες παραστάσεις. Στο Μουσείο Ακρόπολης έχουν τοποθετηθεί τα γύψινα αντίγραφά τους, με προσαρμοσμένα κάποια θραύσματα που, καθώς είχαν πέσει από το μνημείο, διέφυγαν της αρπαγής.

Amelung, W., «Frammento del fregio del Partenone», Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Römische Abteilung VIII, 1893, σελ. 76-78
Smith, A.H., British Museum. The Sculptures of the Parthenon, London, 1910, σελ. 54-55, εικ. 102-103, πίν. 36-38
Casson, S., Brooke, D., Catalogue of the Acropolis Museum. Sculpture and Architectural Fragments, with a section upon the Terracottas, II, Cambridge, 1921, σελ. 105-106, εικ. 856, αρ. κατ. 856
Curtius, L., «Zu Phidias. Ein biographischer Beitrag by Heinrich Sitte; Die Kunst des Phidias by Anton Hekler; Phidias and the Parthenon Sculptures by P. Johansen, Ingeborg Andersen», Gnomon 2, 1926, σελ. 24
Schuchhardt, W.H., «Die Entstehung des Parthenonfrieses», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 45, 1930, σελ. 220-230, εικ. 1, 31-36, 38-40
Lippold, G., Die griechische Plastik, Handbuch der Archäologie III 1, München, 1950, εικ. 53.1
Fehl, P., «The Rocks on the Parthenon Frieze», Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 24, No. 1/2 (Jan. - Jun), 1961, σελ. 12, 28, πίν. 4a
Jeppesen, K., «Bild und Mythus an der Parthenon. Zur Ergänzung und Deutung der Kultbildausschmückung, des Frieses, der Metopen und der Giebel», Acta Archaeologica 34, 1963, σελ. 30, εικ. 6d
Bowie, Th., Thimme, D. (εκδ.), The Carrey Drawings of the Parthenon Sculptures, Bloomington, Indiana University Press, 1971, σελ. 55, 70-71, πίν. 27-28
Δεσπίνης, Γ., «Ένα νέο θραύσμα από την ανατολική πλευρά της ζωφόρου του Παρθενώνα», στο Δ. Παντερμαλής, Κ. Ρωμιοπούλου, Χ. Μαυροπούλου-Τσιούμη (επιμ.), Κέρνος. Τιμητική προσφορά στον καθηγητή Γεώργιο Μπακαλάκη, Θεσσαλονίκη, 1972, σελ. 35-42, εικ. 16.2
Μπρούσκαρη, Μ., Μουσείον Ακροπόλεως. Περιγραφικός κατάλογος, Αθήνα, 1974, σελ. 157-158, εικ. 302, αρ. κατ. 856
Brommer, F., Der Parthenonfries, Mainz, 1977, σελ. 117-121, εικ. 178-185, 189.1, αρ. κατ. O VI 38-48
Boardman, J., «The Parthenon Frieze - Another View», στο U. Höckmann, A. Krug (επιμ.), Festschrift für. Frank Brommer, Mainz, 1977, σελ. 46
Παλαγγιά, Ό., Ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα, Αθήνα, 1983, σελ. 64-65
Beschi, L., Il fregio del Partenone: una proposta di Lettura, Atti della Accademia Nazionale dei Lincei, serie 8. Rendiconti, Classe di Scienze morali, storiche e filologiche 39, 1984, σελ. 188-189, εικ. VIII
Boardman, J., Finn, D., The Parthenon and its Sculptures, London, 1985, σελ. 239, 245
Beschi, L., «Η Ζωφόρος του Παρθενώνα. Μια νέα πρόταση ερμηνείας», στο H. Kyrielies (επιμ.), Archaische und klassische griechische Plastik, Τόμος 2. Akten des internationalen Kolloqiums vom 22- 25. April 1985 in Athen, Rheim am Mainz, 1985, σελ. 220, εικ. 9
Boardman, J., Greek Sculpture. Τhe Classical Period. A Handbook, London, 1985, εικ. 94
Wesenberg, B., «Panathenäische Peplosdedikation und Arrhephorie. Zur Thematik des Parthenonfrieses», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 110, 1995, σελ. 150, 156-7, 176-178, εικ. 2
Berger, Ε., Gisler-Huwiler, M., Der Parthenon in Basel. Dokumentation zum Fries, Mainz, 1996, σελ. 161-166, εικ. 135-138, αρ. κατ. OST VI 38-48
Harrison, E.B., «The Web of History: A Conservative Reading of the Parthenon Frieze», στο J. Neils (επιμ.), Worshipping Athena. Panathenaia and the Parthenon, Wisconsin, United States, 1996, σελ. 209-210
Pollitt, J., «The Meaning of the Parthenon Frieze», στο D. Buitron-Oliver (επιμ.), The Interpretation of Architectural Sculpture in Greece and Rome, Washington, 1997, σελ. 51-65
Τριάντη, Ι., Το Μουσείο Ακροπόλεως, Ο Κύκλος των Μουσείων, Αθήνα, 1998, σελ. 251-252, 318-323, εικ. 324, 325-329
Neils, J., «Reconfiguring the Gods on the Parthenon Frieze», The Art Bulletin 81, 1999, σελ. 8-11
Boardman, J., «The Parthenon Frieze, a Closer Look», Revue Archéologique Fasc. 2, 1999, σελ. 325-330
Lagerlöf, M.R., The Sculptures of the Parthenon. Aesthetics and Interpretation, Yale, 2000, σελ. 20-24, 46-48, 60-79
Neils, J., The Parthenon Frieze, New York, 2001
Jenkins, I., The Parthenon Frieze, 2nd edition, London, 2002, σελ. 80
Stevenson, T., «The Parthenon Frieze as an idealized, contemporary Panathenaic festival», στο D.J. Phillips, D. Pritchard (επιμ.), Sport and Festival in the Ancient Greek World, Wales, 2003, σελ. 255, 257, 259, 260, εικ. 8
Younger, J.G., «Work Sections and repeating patterns in the Parthenon Frieze», στο M.B. Cosmopoulos (επιμ.), The Parthenon and its sculptures, Cambridge, 2004, σελ. 63-68, 82-83
Symeonoglou, S., «A new analysis of the Parthenon Frieze», στο M.B. Cosmopoulos (επιμ.), The Parthenon and its sculptures, Cambridge, 2004, σελ. 5-10, 36-41, εικ. 1.1-1.6
Trianti, I., «Sculpture in Athens, Sixth-Fifth Century B.C.», στο N. Kaltsas (επιμ.), Athens-Sparta, Onassis Cultural Center, New York, December 6, 2006 - May 12, 2007, New York, 2006, σελ. 80, εικ. 5
Pollini, D., «Christian Destruction and Mutilation of the Parthenon», Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Athenische Abteilung 122, 2007, σελ. 219, 222-224, εικ. 33-34
Jeppesen, K., «A fresh approach to the problems of the Parthenon Frieze», στο E. Hallager, J.T. Jensen (επιμ.), Proceedings of the Danish Institute at Athens V, Athens, 2007, σελ. 103, 133, 166, 169, εικ. 1, 24b
Wrede, H., Das Lob der Demokratie am Parthenonfries, Trierer Winckelmannsprogramme 21, 2008
Patay-Horváth, A., Metallanstückungen an griechischen Marmorskulpturen in archaischer und klassischer Zeit, Tübinger Archäologische Forschungen 4, 2008, σελ. 81-82, εικ. 54-55, αρ. κατ. 33
Neer, R., The Emergence of the Classical Style, Chicago/London, 2010, εικ. 134
Ellinghaus, C., Die Parthenonskulpturen. Der Bauschmuck eines öffentlichen Monumentes der demokratischen Gesellschaft Athens zur zeit des Perikles -Techniken in den bildenden Kunst zur Tradierung von Aussagen, Hamburg, 2011, σελ. 117-118, 128, 129, 131, εικ. 193, 194
Schwab, K., «Drawing the Parthenon Sculpture», στο G.S. Bucher, J. Deupi (επιμ.), An Archaeologist's Eye. The Parthenon Drawings of Katherine A. Schwab, Fairfiled, 2014, σελ. 21
Bucher, G.S., Deupi, J. (επιμ.), An Archaeologist's Eye: The Parthenon Drawings of Katherine A. Schwab, Consulate General of Greece in New York City, January 16 - March 7, 2014 and 6 other locations, Fairfiled University, 2014, αρ. κατ. 31-33
Borbein, A.H., «Die Skulpturen des Parthenon: Wie vollzieht sich Stilentwicklung?», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 131, 2016, σελ. 107, 109-111, 118-126, εικ. 6d
Tanaka, E., «The Concept of Space in the Parthenon Frieze», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 119-138
Nakamura, T., «The Clothing and Armour of the Horsemen and Warriors on the Parthenon Frieze», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 61-82
Nakamura, R., «A 3-D Recreation of the Gods on the Parthenon Frieze. The Bodies and Space of the "Invisibles"», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 52-53
Osada, T., «The Parthenon Frieze - Display of Piety and Privilege», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 11-30
Παντερμαλής, Δ., Ελευθεράτου, Σ., Βλασσοπούλου, Χ., Μουσείο Ακρόπολης. Οδηγός, Αθήνα, 2016, σελ. 232, 236-237, εικ. 287, 289-290
Shinozuka, C., «Myth and Ritual. The Garments of the Maidens on the Parthenon Frieze», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 91-117, εικ. 4-5
Meyer, M., Athena, Göttin von Athen Kult und Mythos auf der Akropolis bis in klassische Zeit, Wien, 2017, σελ. 99-100, 104-107
Holtzmann, B., «Pittakis, Michaelis, Athanasiou. À propos de quelques blocs de la frise du Parthénon», στο H.-R. Goette, I. Leventi (επιμ.), Excellence Studies in Honor of Olga Palagia, Studia Honoraria, Band 38, Rahden, 2019, σελ. 77-78, εικ. 6, αρ. κατ. 9
Michaelis, Α., Der Parthenon, Leipzig, 1870 und 1871, σελ. 203-228:1-26, 232-234, 251-252, 259, πίν. ΧΙV, αρ. κατ. Platte VΙ